Хийсвэрээр сэтгэгч Монголчууд. Дутагдал уу, давуу тал уу?

Анх Монголдоо төгсөж ирээд анзаарсан Монголчуудын маань ерөнхий нэг дутагдалтай тал нь аливааг хэтэрхий хийсвэрээр, хэтэрхий томоор харж сэтгээд байдагт юм болов уу гэж бодогдож байлаа. Хийж чадахааргүй том том юм яриад, тэгээд мэдээж хийж чадахгүй. Японд ийм том юм ярьсан хүнтэй бараг таарч байгаагүй. Тэд хийж чадах хэмжээндээ л бодож сэтгээд, тэрнийхээ дагуу төлөвлөөд бүгдийг хийдэг.

Гэхдээ бусдыг шүүмжлэлтгүй би ч бас тийм байсан. Одоо ч тэр хэвээрээ байж магадгүй. Японд групп ворк хийхээр л судлах боломжгүйг нь мэдсээр хэрнээ аягүй томоор сэтгээд ерөөсөө болдоггүй байсан юм. Магадгүй энэ нь 抽象的 (Abstract, Хийсвэр), 具体的 (Concrete, Бодит) хоёр сэтгэлгээний ялгаа байх л даа. Энэ хоёрыг ялгаж ойлгох гэж би бас хөөрхөн будилдаг байсан даа.
Анх Японд очоод яагаад бизнес сурмаар байгаагаа бич гэхэд, энэ нь их хэрэгтэй мэргэжил, надад таалагддаг, Монголд энэ салбарын хөгжил хэрэгтэй гээд л ярьлаа. Япон багш толгой сэгсрээд л, наадах чинь чиний шалтгаан биш хэтэрхий хийсвэр байна яг өөрийнхөө яагаад ингэж шийдсэнээ бодит жишээгээр бич гэлээ. Бодоод бодоод үеийнхэн маань ихэнх нь энэ чиглэлээр суралцах гэж байгаа. Бусдаас онцгой авьяас болон хүчтэй хүсэл эрмэлзэл байхгүй байсан болохоор л яг үнэндээ урсгалаа дагаж энэ мэргэжлийг сонгосон гэхээс өөр хариулт бодож чадахгүй байлаа. Гэхдээ сайн бодсоны эцэст, дунд ангид байхдаа утасны гэр болон цүнх нэхэж зардаг байсан, том болоод бизнес эрхэлж, улс орондоо баялгийг бүтээнэ гэж бичээд нэг юм багшийн сэтгэлд нийцэж билээ.

Магадгүй энэ сэтгэлгээний ялгаа нь боловсролын системдээ байж болох юм. Монгол гэлтгүй хөгжиж буй бусад орны хүмүүст ч энэ дутагдал байх шиг харагдсан. Гэхдээ өөр талаас нь харвал энэ нь дутагдал биш эсрэгээрээ давуу тал ч байж болох юм. Хууль дүрмийнхээ дагуу үүргээ сайн биелүүлээд явж байхад, элдэв эрсдэлгүй сайхан амьдарч болох өндөр хөгжилтэй оронд төрж өсөхөөрөө хүн хэтэрхий систэмтэй, муугаар хэлвэл хэтэрхий хайрцаган дотор сэтгээд байдаг болчихдог байж болох юм. Ингээд бодохоор системлэг сэтгэлгээ, бүтээлч сэтгэлгээ хоёр маань урвуу хамааралтай зүйл үү? Эсвэл хийсвэр сэтгэлгээ, бүтээлч сэтгэлгээ хоёр маань өөр зүйл үү? Ямартай ч улс орны хөгжил хүмүүсийн сэтгэлгээнд нөлөөлдөг, мөн улс орон ямар хөгжлийн түвшинд явж байгаагаас шалтгаалаад түүнд  хэрэг болох хүмүүсийн сэтгэлгээний түвшин ч өөр бололтой.

Эцэст нь хэлэхэд Монголд боловсорсон хүмүүс ихэвчлэн систэмлэг бус хийсвэрээр сэтгэдэг, энэ нь өнөөдрийн нийгэмд аливаа ажил хийж бүтээхэд саад болоод байгаа нэг дутагдал юм гэдгийг л анзаарснаа бичих гэж оролдлоо. Хүн бүр чадах хэмжээндээ нийгэмдээ хандсан жижиг гэлтгүй зүйлсийг бодож сэтгээд, тэрнийгээ тасралтгүй хэрэгжүүлээд явбал, улс орон минь ч хурдан хөгжих болов уу.

Монголдоо ирлээ

Таван жилийн дараа гэртээ бүр мөсөн эргэн ирлээ.

Монголд хүмүүс харилцааны соёлгүй, бүдүүлэг, ажил төрөл бүтдэггүй, шороотой утаатай хүйтэн, дэлгүүрт орохоор юмнууд нь үнэтэй, тэгсэн мөртлөө цалин бага гээд л янз бүрийн яриа сонсоод битүүхэндээ санаа зовж л байлаа. Гэхдээ ирээд долоо хоноход намайг ирэхийг хоног тоолон хүлээсэн ээж, гэр бүлийхэн, удаан уулзаагүй найз нөхөд, өөрчлөгдөн хөгжиж буй төрөлх хот энэ бүхнээ хараад сэтгэл нэг л дүүрэн болчихлоо. Улаанбаатарт нарны гэрэл яасан их тусдаг юм бэ, өдөр яасан гоё урт юм бэ, сар яасан том харагддаг юм бэ гээд л урд нь анзаардаггүй байсан зүйлүүдээ хараад л баясаад явж байна.

Гэхдээ мэдээж үүний хажуугаар хийж цэгцлэхгүй бол болохгүй нь гэсэн зүйлүүд ч зөндөө байна аа. Хогонд дарагдсан хорооллууд, ядуу хүмүүс, эвдэрхий замууд, аймшигтай замын түгжрэл, дүрмээ барьдаггүй жолооч болон явган хүмүүс, утгагүй мөнгө тараалт, эмх замбараагүй сүлжээ нь байнга тасардаг "Дүүрэг", мөрөөрөө яваад ажил бүтдэггүй төрийн албан газрууд, муудсан ногоо жимс зардаг хүнсний дэлгүүрүүд (олон янзын сүүн болон гурилан бүтээгдэхүүн өөрсдөө хийдэг болсон нь сайшаалтай ч), утас эвдлэнгээ алддаг утас засварчид гэх мэт.

Ерөнхийдөө хувийн хэвшлүүд, компаниуд, банкнууд дээр очиход ажил бүтэмжтэй, үйлчилгээ ч сайтай юм. Төрийн байгууллагууд эсвэл хэнд ч хамаарагдахгүй хэсгүүд?? (уг нь бид бүгдэд хамаарах хэсэг боловч) л бохир заваан, үйлчилгээ муутай хаягдсан орхигдсон юм шиг сэтгэгдэл төрлөө.

Зарим хүмүүс үүнийг "Хөгжиж буй аливаа улс үндэстэн ийм л замыг туулдаг" гэж хэлж магадгүй л дээ. Тийм ч байж магадгүй. Гэхдээ заавал бусад улс орны хөгжлийг даган, алдааг нь ч дуурайх хэрэггүй юм шиг ээ. Хөгжсөнийхөө дараа байгал дэлхийгээ хамгаална гэсээр байтал дахин сэргээгдэхээргүй болчих вий дээ. Тэгээд ч "Хөгжил" гэдэг ойлголтоо зөв тодорхойлох хэрэгтэй юм шиг ээ. За за тэгэхдээ үүнийг ярьвал бас бөөн урт юм болох байх, залхуу хүрэв.

Гэхдээ ихэнх хүмүүс уг нь энэ бүгдийг хүлээн зөвшөөрөөд л, санаа зовж байгаа боловч, энэ чигээр нь хүлээж аваад л байгаад байгааг өөрчлөмөөр юм шиг ээ. Мэдээж хэрэгтэй сайн зүйлс хийж буй хүмүүс ч мэр сэр байгаа ч ихэнх хэсэг хувийн ажилдаа дарагдаад, олон нийтийн ажилд идэвхгүй хандвал тэдгээр хүмүүсийн хүч хөдөлмөр талаар болох юм шиг. Ямартай ч Монголчууд бидэнд, Улаанбаатарчууд бидэнд хийх зүйл зөндөө байгаа шүү.